Comparaba
Xuan Bello hai tiempu la columna lliteraria cola poesía, y más en
concretu col sonetu. A min l'artículu lliterariu recuérdame más a
unu d'aquellos caligrames que mecíen palabres con imáxenes, y ónde
pue ún saltar d'un párrafu a otru y volver al entamu. Les palabres
han escondese tres les idees y al tiempu dar llume no abesío de los
razonamientos. En principiu, cualesquier paecíu con un ensayu
meditativu ye pura coincidencia, pero la lletra arrepresa la
meditación y d'esmenu un esllendor de comprensión toca al llector,
que descubre les posibilidaes d'una realidá cazalba. Cásique n'eso
pue resumise'l primer mandamientu del articulista: en sopelexar los
detalles hasta facelos visibles.
Dende
un puntu de vista formal, el bon artículu lliterariu guarda l'arume
d'una poesía col formatu d'un testu narrativu. Nun se trata de falar
sobre nada determinao nin indeterminao. Un sonetu impón una métrica,
y l'artículu, con amosar ritmu y too, nun esixe encaxonamientos.
Pasa que munches veces el papel dicta les conclusiones y los temes, y
l'autor va siguiendo la sienda hasta'l final abiertu del futuru.
Porque un artículu, a diferencia d'una novela, carez de final. Hasta
les noveles de final abiertu tan obligaes a terminase pol puru fechu
d'empezar. Los poemes y los artículos lliterarios son como l'orbayu,
que moya colo ruino que ye y nun sabes cuándo nin cómo va
estrincar. Tamién tien dalgo de galletes salaes, como de convite,
esto ye, un baturiciu d'oxetos nos que picotiar y amburar el tiempu
ente dos comides (éstes sí, con comienzu y final).
Con
quien toi d'alcuerdu dafechu, y nun suelo tar, ye con Umbral cuando
diz que l'artículu, como'l cuentu, como'l poema, tienen que quedar
al mesmu tiempu abiertos y cerraos, completos y incompletos,
perfectos en sí mesmos, pero furrulando dica'l futuru. Pa facer
esto, yo prefiero escribir al aldu de lo que'l tema me dicta, sin
estructura, nin principiu, nin final, averándome al centru con una
espiral de camentamientos, qu'usaba cuantayá Ortega n'aquel llibru
tan guapu, ¿Qué ye filosofía?
Dotramiente,
apriéndese bien ceo que les palabres manchen el papel con retinxíu
d'exactitú. El llargor ta llimitáu a unes línees precises, y
precises serán les palabres que s'utilicen pa desendolcar el
pensamientu, la impresión, la opinión. ¿Y cómo se fai pa nun
mancar? N'Asturies ye difícil. Ye un mundín pequeñu y conocémosnos
toos. Pises-y los deos a daquién, y ya nun te perdona na vida. Pero
ehí un artículu lliterariu tien que ser coherente d'un mou
suxetivu, pal autor más que pa naide, magar que'l llector sía
tamién compliz de les reflexones del articulista. Nesti sen, hai
qu'abandonase al debalu de la palabra, pa namorar enantes que
convencer. Y seique nun heba meyor manera de convencer que debuyando
con tinu la realidá y el mundu. Non siempres entrambos son lo mesmo.
Y ye que pa ún, que inda ye mozu, pero menos de lo que cree, la
realidá y el mundu son les dos partes d'una forma de mirar, onde lo
qu'amuesen los otros nun se correspuende cola idea que tienen de sí
mesmos y de lo que los arrodia. A min pásame lo mesmo, claro, pero
agora refiérome a que soi l'observador, el que critica, y al
criticar ponse énte l'espeyu del mundu (o el mundín, nesti casu).
Porque escribir ye ser xuzgáu, y ¿qué fechos xuzgamos, los
escritos o los pensaos?
