El problema d'Asturies son los pueblerinos. Ye un problema de boina. Hai munchu pueblerín perequí. En concretu, podemos atopar en cais, caleyes y caminos asturianos dos clases de pueblerinos. La primer clase ye'l pueblerín de pueblu, con carné d'identidá nel monte, cuchu nos zapatos y carbón nes manes. Seique vive nuna villuca d'eses qu'aende llamamos ciudá a la mínima, o a lo meyor sí que ye de pueblu. O puiblu, como siempres sentí dicir en casa. Da igual, porque l'enguadu del asuntu nun ye xeográficu. D'estos pueblerinos hai pocos. Queden dalgunos paisanos de boina antigua y palabra arrecha. Pero son especie en peligru d'estinción. Son los que llamo pueblerinos de pueblu o de primera categoría. Y óxala que tuviera yo n'ella.

Hai más de los otros. Y esi ye'l problema. El segundu tipu de pueblerín ye'l pueblerín de ciudá, magar que yá dixi que'l terrén pel que se movieran nun definía'l conceptu. El pueblerín de ciudá o de segunda categoria ye'l que nun salió del pueblu anque viva n'Uviéu. Suel ser un home o una muyer (nestes coses el xéneru nun camuda'l diagnósticu) que nun traguen nin la llingua asturiana en particular, nin la cultura asturiana en xeneral, que la ven como daqué simplono, poco valoratible y nada cosmopolita, propio de paletos y inorantes. Son la mayoría n'Asturies, o polo menos son los que más manden.

El pueblerín asturianu, el qu'abonda perende y nun tien mieu nin vergoña de lo que diz, ye un pueblerín de diccionariu: nun salió del pueblu, anecia coles sos zunes por mui tontes que sían y tien supersticiones a magüeyu. Los pueblerinos asturianos nunca nun fueron a Cataluña, Suiza, Alemaña o París. Piensen que les coses fáenles bien asina, y que valorar lo d'ún mesmu ye cosa de tochos o vanidosos, porque solo te puen valorar los madrilanos, y ensin esi preste nun hai gloria nin prestixu. Trunfar equí nun paga la pena si nun se trunfa fuera, acullá'l cordal, que d'esti llau les babayaes tapecen la capacidá d'asombru del asturianu. Sobre esto, tengo de volver otru día, pero equí solo voi dexar esta imposibilidá que tien el pueblerín, tan avezáu a escuchar mazcayaes, pa descubrise la boina énte'l llogru ayén.

 

Comparaba Marín Estrada, y perdona-y que repita los mesmos nomes siempre, comparaba a les llingues colos caminos que nos encarrilen per tolos aldos del mundu. A min tamién m'entra un ciñu especial pola mio tierra cuando ando per eses siendes de llingües foriates y gastronomia incierta. El nacionalismu curóseme viaxando, ye verdá, y viendo que los duelgos de la xente son los mesmos dayuri y son la mesma xente. Les llendes son artificiales, y nun son fíes de les llingües. Pero al empar, tamién descubrí qu'otros nun tienen tantu remielgu pa emponderar les coses de so, ensin desfamar les de los demás. Deprender otra llingua faime querer más la de mio.

El pueblerín suel dicir qu'eso del asturianu ye un inventu, que nun lo fala naide. Como bon pueblerín, nun salió d'Uvieu o Xixón (y de dellos barrios) salvo pa dir pa Madrid. Porque si s'arriesgara a dexar el pueblu y la boina y escuchara pela redolada, en Mieres, Felechosa o Sirviella por dicir tres sitios que conozo, atoparíase cola sospresa de que sí, que la xente fala n'asturianu y hai falantes mui ricos (cada vez menos, ye verdá). Pero'l pueblerín asturianu, el de segunda categoría, piensa qu'Uviéu ye la capital del mundu, que lo demás ye Asturies profunda (anque tovía tenga'l cuchu nos zapatos de la infancia o de los antepasaos) y que lo que val ye falar inglés.

Esto último plásmame por demás. Por dalguna razón que nun soi a pescanciar, la mio cabeza nun escaez palabres n'asturianu o castellán cuando conoz otres n'inglés, francés, italianu, xaponés o esperantu. La escoyencia nun m'amenorga la capacidá d'aprender. Debo ser llistísimu, que nun soi a contraponer saber una llingua con saber otra. El mio cerebru paez que nun s'asemeya a un despachu d'estanteries llimitaes pol espaciu, sinón que enanta dafechu ensin que naide lu arrebate. Por embargu, el pueblerín asturianu piensa qu'hai que falar castellán y inglés, que ye l'idioma del futuru y del presente, que ya más útil, más económicu, más rentable, más eficaz. Y unes llingües escluyen a otres. Y piensa que ye eso lo que fai qu'otres tierres trunfen, sían felices, y tovía-yos sobre vagar, perres y ganes pa ufrir trabayu a propios y foriatos. ¡Cómo se nota que nun salieron del pueblu, pa descubrir qu'en Bruselas nun falen castellanu, anque sí l'inglés y mui bien, pero nun olviden el francés o'l flamencu llegáu el casu! Hai munchu pueblerín n'Asturies. ¡Qué pena, qué pocu mundu!

De cuando en vez descubro con un pocu de pena o cascancia maurienta que soi un kamikaze escontra la vida que m'atraviesa. Voi pa contra ellos, y resulta qu'a lo meyor nun son ellos los que vienen pa contra min. Una y bones soi consciente que zapicar nun ye difícil, nun me dexa de plasmar esta facilidá que tengo pa nun comprender la realidá. Como si la realidá fuera una llingua que nun s'alcordaron deprendeme de pequeñu nin de mayor.

Al cabu, lo que me pregunto algama un carácter metafísicu, esto ye: si lo que veo esiste o non. Cuando m'enquivoco, ¿ye verdá que m'enquivoco o tan enquivocaos los demás? Nun pue ser que lo vea tan claro davezu y los demás remen contraforga, ensin xacíu, a lo xole, amenaos polos instintos o l'interés, monetariu o non.

Depués de da-y munches vueltes, decido que ye too mentira. Y esta ye una resolución mui asturiana, quiciás hasta atlántica. De fechu, escribe Xose Manuel Pacho que'l nuestru mundu ye una gran mentira. D'Asturies y tolo que m'arrodia y ye más inmediato, nun hai nada, puru borrín a cencielles, estrincando l'aire, escachando les esperances d'oxetividá. Los montes d'ocalitos, los castilletes, la uralita de les cocheres, los vieyos trebeyando nel parque al meudía, los mozos con goyeres de folixa, de sidra y olvidu, el xibliu del paisanu que tolos díes afina la payuela nel trasteru tres mio casa, l'arume de l'aroma de La Villa, xunto al nuevu centru de salú... ¡Cuántes coses y seres! Too falso, mentira, suxetivo. Si lo que siento tan claro pa min y pa los demás, y pa ún y otros ye diferente, debe ser que nun hai realidá oxetiva. Nesto l'asturianu ye un espertu. ¿Cuántes veces nun vimos dos paisanos que discuten cuando ún tien razón y l'otru non, y sabelo y nun da'l brazu a torcer? L'asturianu aporfia, anecia y nun tira p'atrás anque lu maten. L'asturianu decide y depués busca les razones. Ye fiel amigu, porque nun necesita motivos: siéntelo y yá ta. L'asturianu ama y odia ensin estremar les razones o sinrazones de los demás, por pura cabezonería. 

 

Siempre pensé qu'esto yera solo de los alleranos, por aquello de que yo soi medio de Caborana, pero depués oyí falar de tantos de conceyos a los que llamen “de la viga atravesá”, y cuntando les mesmes anécdotes, sía de Boo o d'otros llaos, non necesariamente cercanos, que nun queda más qu'apechar cola evidencia de que n'Asturies ser unu y sólidu, enfrentáu col mundu, engarriáu col destín bonu o malu, ye patrimoniu de toos, rasgu común.

Hai un cuentín que diz qu'había un paisanu que presumía de ser el más fuerte del mundu, y foi a Santibañez de Muries, onde-y dixeran que vivía otru home mui fuerte y rocosu. A lo poco que llegó al pueblu preguntó a ún que taba ellí si sabía d'esti home tan fuerte y que per ónde andaba a eses hores. L'otru, que tenía un brabán nel manes, un aráu d'esos pesaos con ruedes, y que yera'l que buscaba y sabía a qué venía'l foriatu, dixo:

Güei, nin. Esi que busques ye'l paisanu más fuerte d'esti pueblu.

Por eso, por eso. ¿Ónde vive?

Bono, tu sabrás ónde te metes. Vive ellí.

Y el de Santibañez llevantó'l brabán con un brazu y señaló una casa.

Según el cuentu l'otru paróse a pensar na fuercia d'esti que-y falaba y que'l que venía a buscar yera más fuerte, y decidió dar la vuelta pel camín pel que vieno. Pero yo creo que'l paisanu siguió adelantre. Nun ye tan fácil que-y den la vuelta a un asturianu asina, ensin más, con una babayada. Ye cuestión d'arguyu, d'honor, de ser d'esta franxa verde xunto al mar o nun ser.

Y agora, de xuru que dalquién, o pue que munchos, me digan que non, que toi enquivocáu, que los asturianos nun son tan nicios, que vemos les coses como son, que reflexonamos y camudamos d'opinión o pensamientu si ta bien afitáu. Y entós dirévos que non, que los enquivocaos sois vosotros, que nun veis les coses, que la razón téngola yo.

Nun pretendía sentar una estética de mio, más qu'otra cosa porque estos testos onde l'escritor s'esplica paecen davezu más una disculpa qu'una esplicación. Igual qu'Antón García nun avezo a lleer les poétiques de los demás (con escepciones graves con poetes que m'interesen muncho como nel casu del mesmu Antón). Asina que nun voi escribir d'ello y sí de les razones que m'amenen pa escribir. Y la primera ye l'asombru, énte'l mundu, énte yo mesmu. Sin asombru (y autoasombru) nun hai arte, diz Vicente Verdú. Nun pueo tar más d’alcuerdu. ¿D’ónde naz esti afuegu por dexar na páxina los restos de la mio persona al esame públicu, al discutiniu col otru, al nudismu de la palabra? De mano esi nudismu antróxase cola ropa borrinoso de la metáfora. Asina que si la palabra desnuda a la persona, failo vistiéndose col recursu de la metáfora.

Pamidea la lliteratura piénsase con metáfores ensembre y depende bien llueu, ente que'l pensamientu naz y la mano escribe, que les palabres s'acuriosen en versu o en prosa pa que quede'l pensamientu según, apañáu o farxoletu. La lliteratura sirve pa pensar, y si la poesía sirve pa desendolcar la razón poética, según definición de María Zambrano, la prosa desenllurdia la razón narrativa, qu'añuda la realidá pa facela más afayadiza al ser humanu, menos mala.

La metáfora furrula como pensamientu real y non solo como espresión poética del mundu. Per aciu de la metáfora'l camentamientu atopa una significación que va más alló del significante. Dotramiente, nun sería dable la torna ente llingües ensin metáfores. Dicho sía de pasu, Marín Estrada escribió ayures que la traducción de los maestros ye un métodu eficaz pal deprendimientu del oficiu d'escritor. Y la traducción ye metáfora en sí mesma. Una palabra sola nun me diz nada, nun m'indica un camín o sienda feble y afayadiza onde atopar respuestes. Pienso con exemplos, deformaciones, metáfores, y nun soi pa escribir d'otru xeitu nin m'apaño pa espresame como nun sía con imáxenes desendolcaes en escenarios imaxinarios o surrealistes, situaciones rotes, bazcuyando'l sentíu común de la realidá y arramando les conclusiones sobre ella mesma de forma que quede llimpia de polvu y paya, de suciedá o gafura. La realidá pue vese cuando pasa pela lupa del pensamientu poéticu, pela metáfora del pensamientu, que ye pensamientu en sí mesma.

 Tiénenme dicho tanto qu'escribo poco, como qu'escribo muncho. Ente una afirmación y otra nun sabría a qué quedame, y al cabu dame lo mesmo. Lleí una vez (cuido que fuera Umbral) qu'escribir muncho ye igual qu'escribir poco: al final, solo se salven cincuenta páxines (y eso con muncha suerte). Escribir ye pensar entós, pensar la realidá cola metáfora, cola palabra. El símbolu metafóricu entra mui bien de veces nes coraes de la realidá col enfotu de sacar a rellucir la esencia tapecío d'esa realidá imperfecta. Escribiendo poco o muncho. L'escritor, pamidea y según esto, tien que cumplir como espeyu, y tien qu'escaecese de sí mesmu, inclusive cuando ye'l protagonista del testu. A min nun me sirven los versos que nun se refieran a min y lo mayor que pueo referta-y a otru escritor ye que fale d'elli y namás d'elli. El bon poeta desapaez pa dexar pasu a la redolada que lu mira, al llector qu'espera tres la páxina. Los versos, les palabres, son huérfanos o nun son.

Escribir o les razones d'escribir son acciones que nun soi pa esplicar ensin esplicame, polo que necesito una vida pa cuntar la mio vida, y cuntar asina los porqués y los cuándos. Y resulta munches veces un trabayu imposible, dolorosu, avegosu y qu'atarrezo por demás. Too eso, claro, ye la propuesta estética que s'afaya a los mios intereses. A otru escritor puen peta-y más otres zunes tan defendibles y de gustu tan poco o más esquisitu.

Lleí ayeri unes palabres de Xuan Bello nes que reflexonaba sobre les munches persones qu'había dientro d'elli, tolos yos pasaos que yá nun volverán, esniciaos por tiempu. Nun lo dicía con estes mesmes palabres, pero fueron lo que me tresmitieron y yá sabemos que la llectura de caún ye una reescritura de munchos sobre lo mesmo.

¿Cuántes persones fui? ¿Cuántes persones soi? Tengo poco de lo que sentime arguyosu, pero sí qu'atopo dientro de min un ciertu enfotu na mio capacidá d'adaptación o sobrevivencia, indentificando lo primero colo segundo. Yo tamién siento que viven acorrompinaos nel mio pechu unu y munchos, una bayura de persones que yá nun reconozo. Hai un poema de Gunnar Ekelöf que vienen a dicir que “cada home ye un mundu, ocupáu / por series ciegos n'escura rebelión / contra'l rei que los gobierna”. ¿Quién, entós, ye'l mio rei? Téngomelo preguntao davezu, y nun me debiera estrañar que los demás me traten de formes distintes a veces, quiciás por descolocase énte esos otros que me gobiernen. Como nos versos de Victor Botas, “(...) Nadie sabe / (si hemos de ser precisos) otra cosa que todos esos nombres que yo fui...”

Por embargu, l'asturianu mediu, esi asturianu de biecu borrinosu y manes con mugor de tierra húmedo (al asturianu estándar imaxínomelu asina ensembre), pamidea que ye unu siempre. Como una característica de nós, un signu o niciu que solo camuda cuando nos da la ventolera o nos entra'l mieu a la imaxe que torna l'espeyu. L'asturianu de llibru aposienta nel llar familiar y nun mueve, nun avanza nin retrocede, queda y cría foruñu, polvu o povisa según lo duru que sía. Ye la so forma de ser y tar. Un paisanu tien una palabra (neso toi d'alcuerdu y miré dende pequeñu de nun faltar a tan sagráu sacramentu de bon asturianu), pero'l tiempu y la intelixencia tamién agatuñen les voluntaes, sobre too cuando eses voluntaes acolúmbrense más como neciures que como rellumos d'honestidá. Y nesto tengo duldes de que los asturianos caigamos no primero enantes que no segundo.

 Cuanto atopes a dalquién pela cai y nun yes a reconocelu o elli a ti, avezo a preguntame si soi aquel que conocieron o soi otru que nun sabe de sí mesmu. Desconozo si se trata d'un problema d'identidá más o menos aparatosu, pero cuido que ta poco esparcío o guardo yo y más naide la esclusiva del regalu. Tampoco m'alcuerdu de les razones poles qu'ún de los yos anteriores pue ser enemigu de los otros yos colos que me cruzo. Lo peor, en tou casu, del asuntu ye cruzame col espeyu del pasáu y nun albidrar el rostru esi que fui, y descubrir que yera yo enantes de dalgún duelgu. Digo que ye lo peor porque me referten esa ausencia de remordimientos pola pérdida de lo que dexe atrás, pero pa min ye lo meyor porque necesito camudar, xirar, desapaecer en cada vuelta del camín pa siguir siendo yo o dalgún de los yos imprescindibles en los que me convierto cada día. ¿Qué tien de malo ser meyor persona a costa de ser distintu?